با سلام خدمت دوستان و همراهان گروه فنی مهندسی به روز صنعت، در این مقاله صفر تا صد ترمینال های برق صنعتی را باهم بررسی می کنیم که شامل کاربرد ترمینال برق، آشنایی با انواع ترمینال های پرکاربرد برق صنعتی، مشخصات فنی ترمینال، ردیف ترمینال و آشنایی با لوازم جانبی آن است سپس با سمبل ترمینال در نقشه های برق آشنا شده و بعد از آن رسم انواع ترمینال در نرم افزار EPLAN را به صورت رایگان آموزش می دهیم.
مطالعه کامل این مقاله را از دست ندهید! پاسخ سوالات زیر به همراه مطالب بیشتر ! فیلم های آموزش در انتهای مقاله!
۱- انواع ترمینال برق صنعتی چیست؟
۲- نحوه رسم ترمینال ها در نقشه های برق با نرم افزار ایپلن چگونه است؟
وزیر ارتباطات را بشناس!
برای اتصال دو عدد هادی مانند سیم و کابل، پیچاندن (تاباندن) آنها به یکدیگر و عایق کردن آنها با چسب برق، ساده ترین روشی است که به ذهن هر کسی می‌رسد. اما استفاده از این روش خطرناک و غیر استاندارد که به صورت دائمی است، کار تعمیرات را سخت می‌کند. (برای استاندارد بودن اتصالات دائمی، باید از موف یا مفصل استفاده کرد و یا محل اتصال لحیم کاری شود و سپس برای عایق نمودن از عایق مناسب و استاندارد مانند Heat shrink استفاده شود)
دقت کنید که اتصال ضعیف یا شل باعث گرم شدن نقطه اتصال و از بین رفتن عایق آن و در نتیجه باعث آتش سوزی و برق گرفتگی می‌شود. بنابراین برای برقراری اتصال ایمن بین سیم ها با یکدیگر، سیم با تجهیز و یا اتصال رشته های کابل ها به تابلوهای برق و تجهیزات از انواع ترمینالها و یا کانکتورها استفاده می‌شود.
همچنین ترمینالها ارتباط الکتریکی بین تجهیزات داخل تابلوهای برق با تجهیزات خارجی از آن را برقرار می‌کنند. ترمینالها، کار تعمیرات و اورهال را آسان می‌کند و قابلیت بستن و باز کردن اتصالات برای دفعات زیاد به صورت ایمن را دارند.
در این بخش برای معرفی انواع ترمینال آنها را بر اساس تکنولوژی ساخت و کاربرد دسته بندی نموده و هر مورد را جداگانه بررسی می‌کنیم. بنابراین ترمینالها بر اساس ۱- تکنولوژی اتصال سیم به ترمینال ۲- نحوه نصب ترمینال ها ۳- کاربرد و استفاده از آنها دسته بندی می‌کنیم و در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.
دو تکنولوژی پر کاربرد نگه دارنده سیم به ترمینال، مکانیزم‌های پیچی و فنری می‌باشد.
تکنولوژی پیچی:
در نوع پیچی، سیم با استفاده از پیچ و مکانیزم آن به ترمینال متصل می‌شود و باید با استفاده از پیچ گوشتی در جای خود محکم شود.
تکنولوژی فنری:
در ترمینالها با مکانیزم فنری (فشاری) با فشار یک جسم خارجی یا اهرم، فلزی که حالت فنری دارد جمع شده و با قرار گرفتن سیم داخل ترمینال و برداشتن فشار از روی قطعه فلزی، سیم در ترمینال محکم شده و اتصال برقرار می‌شود.
از ترمینال‌های فنری بیشتر برای اتصالات الکتریکی در دستگاه‌هایی استفاده می‌شود که دارای لرزش هستند و امکان شل شدن اتصالات پیچی وجود دارد. ترمینال‌های فنری خود دارای دو نوع Push-in و Cage هستند.
نکته: نصب خود ترمینال در تابلوهای برق به صورت نصب بر روی ریل می‌باشد و برای اتصال سیم به ترمینالها به دو صورت پیچی و فنری استفاده می‌شود.
نصب روی برد مدار چاپی:
این ترمینال ها بصورت مستقیم روی برد مدار چاپی Printed Circuit Board (PCB) نصب می‌شوند به عنوان نمونه این مورد در درایوها (VFD) و سافت استارتر به صورت فراوان کاربرد دارد. نحوه نصب به این صورت است که یک طرف ترمینال روی برد لحیم شده و طرف دیگر برای اتصال سیم‌ها به ترمینال از اتصال پیچی یا فنری استفاده می‌شود.
نصب روی ریل (DIN Rail):
این نوع ترمینال با استفاده از پایه با سایز مناسب روی ریل نصب شده و به صورت کشویی در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. ترمینال های ریلی انواع مختلفی دارند که می‌توان به انواع ترمینال ارت، ترمینال پیچی و فنری (فشاری)، ترمینال شمش خور، ترمینال دو طبقه و سه طبقه، ترمینال فیوز دار و… اشاره نمود.
ترمینال ارت (Erath Terminal):
ترمینال ریلی ارت یا ترمینال زمین از لحاظ ابعاد فیزیکی و شکل ظاهری مشابه ترمینال های دیگر در تابلو برق بوده با این تفاوت که رنگ آن مطابق با استاندارد زرد سبز است و می‌تواند در یک ردیف ترمینال در کنار دیگر ترمینال ها نصب شود. از ترمینال ارت برای اتصال هادی حفاظتی به سیستم اتصال زمین استفاده می‌شود. ریل DIN که دارای جنس فلزی است، به عنوان نگه دارنده ترمینال ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تفاوت اصلی ترمینال ارت با ترمینال معمولی، وجود یک پایه فنر شکل فلزی، زیر ترمینال است که علاوه بر برقراری اتصال الکتریکی بین ترمینال و ریل، شرایط نصب محکم‌تر ترمینال ارت روی ریل را ایجاد می‌کند. در واقع ارتباط الکتریکی بین هادی اتصال زمین و هادی حفاظتی با صفحه لوازم تابلو برق را برقرار می‌کند.
ترمینال چند طبقه (Multi-level Terminal):
نوع دیگر از ترمینالها Multi-level یا ترمینال‌های چند طبقه است که در این ترمینال ها مانند ساختمان، طبقات به صورت عمودی روی یکدیگر قرار می‌گیرند و بر اساس نوع کاربرد ممکن است طبقات از هم ایزوله باشند یا از نظر الکتریکی اتصال کوتاه باشند و یا قطعه‌ای مانند فیوز، دیود، مقاومت و… بین آنها قرار گرفته باشد.
این ترمینال به علت دارا بودن چند طبقه به شما امکان حداکثر استفاده بهینه از حداقل فضای موجود در تابلوهای برق و جعبه های تقسیم (Junction Box) را می دهند بنابراین می توانید در فضای محدود حداکثر اتصال و یا انشعاب را داشته باشید.
ترمینال توزیع (Distribution Terminal):
ترمینال‌هایی هستند که تمام ردیف ترمینال یا بلوک ترمینال به یکدیگر جامپر شده و اتصال کوتاه می‌باشند و برای توزیع کردن یک پتانسیل بین مصرف کننده ها مورد استفاده قرار می‌گیرند
به عنوان مثال در شکل بالا هر کدام از خروجی‌های مثبت و منفی منبع تغذیه به یک ترمینال توزیع متصل شده است و مصرف کننده‌ها می‌توانند به راحتی از طریق این ترمینالها تغذیه شوند. مانند شکل زیر برای توزیع نول یا فازها در مصارف AC در تابلوهای برق نیز می‌توانید از ترمینال‌های توزیع استفاده کنید.
برای ساخت یک ردیف ترمینال توزیع در تابلوهای برق می‌توان ترمینال‌های ریلی را در کنار هم قرار داد و از جامپرهای پیچی یا Saddle jumper برای تبدیل آنها به ترمینال توزیع استفاده نمود.
ترمینال با تجهیزات اضافی :
این نوع از ترمینالها تجهیزات دیگری مثل LED، فیوز، دیود، مقاومت و غیره را در داخل خود دارند و برای کاربرد های خاص استفاده می شوند. در تصویر زیر یک نمونه ترمینال فیوزدار با LED نشانگر سوختن فیوز را مشاهده می‌کنید که با سوختن فیوز LED روشن می‌شود.
مشخصات فنی و عوامل مهم که در انتخاب ترمینالها برای استفاده در تابلو برق باید در نظر گرفت عبارت است از:
ولتاژ نامی (V)، ولتاژ ضربه (KV)، جریان ترمینال (A)، سطح مقطع نامی یا سایز سیم (mm مربع) و مشخصات تجهیزات اضافی (به عنوان مثال جریان (A) و نوع دیود) است. در تصویر زیر و جدول آن مشخصات فنی یک نمونه ترمینال دیود دار شرکت رعد را مشاهده می‌کنید.
به قرار گرفتن چندین ترمینال به صورت چسبیده به هم و در کنار یکدیگر ردیف ترمینال، Terminal Strip و یا Terminal Block گفته می‌شود.
حرف اختصاری برای نمایش ردیف ترمینال X می‌باشد با توجه به اینکه در تابلوهای برق ممکن است چندین ردیف ترمینال داشته باشیم بنابراین ردیف ترمینالها با عدد بعد از حرف X به صورت مجزا نامگذاری می‌شوند.
خود ترمینال ها نیز در ردیف ترمینال از سمت چپ و از عدد ۱ شماره گذاری می‌شوند. در شکل زیر یک نمونه ردیف ترمینال با نام X1 را همراه با تجهیزات ولوازم جانبی آن مشاهده می‌کنید.
۱- شماره ترمینال
برای شماره گذاری هر ترمینال در ردیف ترمینال از شماره ها استفاده می‌شود که معمولا از اعداد برای نام گذاری ترمینال استفاده می‌شود.
۲- نگه دارنده لیبل ردیف ترمینال (Marker Carrier-Marker Clip)
در بخش قبلی گفتیم که هر ردیف ترمینال با نام اختصاصی خود نام گذاری شده و با حرف X نشان داده می‌شود، برای نگه داشتن برچسب نام ردیف ترمینال از این قطعه استفاده می‌شود.
۳- پوشش انتهایی ترمینال یا درپوش و پارتیشن (END Cover)
با توجه به اینکه ترمینال ها از یک طرف دیواره عایق دارند با کنار هم قرار گرفتن آنها همگی بسته شده و دسترسی به قسمت برقدار وجود ندارد مگر آخرین ترمینال که نیاز است با استفاده از درپوش انتهایی سمت بدون عایق آن بسته شود.
۴- نگه دارنده انتهایی ردیف ترمینال یا بست انتهایی (End Clamp)
برای محکم کردن ردیف ترمینال و فیکس کردن آن روی ریل DIN در محل خود، از بست انتهایی ردیف ترمینال استفاده می‌شود.
۵- انواع جامپرهای ردیف ترمینال Terminal Strip Jumpers
از جامپرها برای اتصال کوتاه کردن ترمینالها با یکدیگر استفاده می‌شود. ساده ترین نوع جامپرها Wire jumper یا همان جمپر به وسیله سیم است. بیشترین کاربرد آنها برای ترمینالها و تجهیزاتی است که با فاصله از یکدیگر قرار دارند. در ادامه سه نوع دیگر از جامپرهای پرکاربرد را معرفی می‌کنیم.
۱- جامپر پیچی (Saddle jumper یا Screw jumper) به جامپرهایی گفته می‌شود که ترمینال‌های چسبیده به هم و در کنار یکدیگر را با شینه و پیچ به هم متصل می‌کند. معمولا ترمینالها دارای جایگاهی داکت شکل در وسط خود هستند که این شینه (گاهی به شکل زین اسب یا n شکل می‌باشد) در آن قرار گرفته و با پیچ به هر ترمینال متصل می‌شود
۲- Bridge jumpers جمپرهایی هستند که ترمینالها یا تجهیزات کنار یکدیگر را از طریق نقاط اتصال ترمینالها که سیم به آن متصل می‌شود به یکدیگر اتصال کوتاه کرده و ارتباط الکتریکی آنها را برقرار می‌کنند. (در شکل زیر تصویر سمت راست)
۳- Insertable jumpers یا Plug-in jumpers این نوع جامپر از طریق محل مخصوص به همین جامپرها، ترمینال های قرار گرفته در ردیف ترمینال را به یکدیگر متصل و ارتباط الکتریکی آنها را برقرار می‌کنند. (در شکل زیر تصویر سمت چپ)
در رسم نقشه‌های برق، ترمینال هم مانند بقیه تجهیزات الکتریکی دارای یک سمبل یا نماد است. در شکل زیر سمبل انواع ترمینال پرکاربرد را براساس دو استاندارد IEC و NFPA برای نقشه ها مشاهده می‌کنیم . نحوه نمایش نام ردیف ترمینال و شماره ترمینال در نقشه نیز در تصویر مشخص شده است.
درباره‌ی انواع ترمینالها مانند ترمینال ارت، ترمینال توزیع، ترمینال چند طبقه و ترمینال با تجهیزات اضافی صحبت کردیم و با آنها آشنا شدیم حالا بریم و ببینیم ترمینال و انواع آن را داخل ایپلن به چه صورت می توانیم رسم کنیم.
برای نمایش ترمینال در نقشه باید از سمبل استاندارد آن استفاده نمود. در نرم افزار EPLAN برای وارد کردن سمبل ترمینال، همانند وارد کردن سمبل‌های دیگر از کتابخانه سمبل استفاده می‌کنیم.
در ورژن‌های قبل از EPLAN 2022 در پنجره Symbol selection از مسیر Insert >> Symbol و در کتابخانه استاندارد IEC سمبل ترمینال را انتخاب می‌کردیم.
در ورژن EPLAN 2022 و بعد از آن از پنجره Insert center سمبل ترمینال را انتخاب کرده و با دابل کلیک روی سمبل و یا کشیدن و رها کردن، سمبل را در محل مناسب صفحه شماتیکی جایگذاری می‌کنیم.
با قرار گرفتن سمبل در صفحه شماتیکی، پنجره Properties (components) برای ترمینال باز می‌شود. اطلاعات اصلی ترمینال و ردیف آن را باید در سربرگ اول (Terminal) مانند تصویر زیر وارد کنیم.
Displayed DT:
در این بخش نام ردیف ترمینالی که این ترمینال قرار است در آن قرار گیرد نمایش داده می‌شود. به عنوان مثال نام ردیف ترمینال را X1 انتخاب کرده ایم.
Designation:
در فیلد Designation عدد مربوط به شماره ترمینال نشان داده می‌شود یعنی موقعیت ترمینال را در ردیف ترمینال نمایش می‌دهد. به عنوان مثال در شکل مربوط به پنجره Properties ترمینال، این عدد ۱ است یعنی این ترمینال اولین ترمینال از ردیف ترمینال X1 می‌باشد.
Level:
برای تعریف ترمینال های چند طبقه از این گزینه استفاده می‌شود. در واقع با فیلد Level می توانید تعیین کنید که ترمینال، یک ترمینال چند طبقه باشد یا اینکه یک ترمینال ساده و یک طبقه باشد. همانطور که قبلا گفته شد ترمینال های چند طبقه از چندین سطح ترمینال تشکیل شده اند که روی هم چیده شده اند. در EPLAN نحوه نمایش یعنی سمبل ترمینال ساده و چند طبقه یکسان می‌باشد.
اگر مقدار Level صفر باشد ترمینال ساده خواهد بود را بیشتر از صفر وارد کنیم، ترمینال به عنوان یک ترمینال چند طبقه تعریف می شود. در واقع عدد Level نشان می‌دهد که ترمینالی که درحال ایجاد آن هستیم در طبقه چندم از ترمینال چند طبقه واقع شده است.
Saddle jumper:
از این گزینه می‌توانید موقعیت Saddle jumper را مشخص نمایید.
Distributed terminal:
با انتخاب این چک باکس ترمینال به ترمینال توزیع تبدیل خواهد شد.
برای تعریف یک ردیف ترمینال در نرم افزار EPLAN باید به نکته مهمی دقت کنیم و آن استفاده از گزینه Terminal strip definition می‌باشد.
تکنیک رسم سریع ردیف ترمینال به این صورت است که همانند شکل بالا از قسمت Insert center یک ترمینال را انتخاب می کنیم بر روی کانکشن اول رفته و یک کلیک می‌کنیم با نگه داشتن کلیک، موس را حرکت می دهیم و در انتها با رها کردن کلیک موس، ردیف ترمینال X6 از ۱ تا ۱۵ برای ما ساخته می شود.
برای اینکه ردیف ترمینال X6 به عنوان یک ردیف ترمینال تعریف شود بعد از رسم آن از نوار Insert، گزینه Terminal strip definition را انتخاب می‌کنیم صفحه Properties مربوط به Terminal strip definition باز می‌شود در قسمت Displayed DT نام ردیف ترمینال مورد نظر که اینجا X6 هست را وارد کرده و در قسمت Function Text توضیحات مورد نظر را اضافه می‌کنیم با انتخاب OK ردیف ترمینال ما کامل می‌شود و X6 به عنوان یک ردیف ترمینال در نرم افزار ایپلن شناخته می‌شود.
** برای مشاهده مقالات و آموزش‌های رایگان مربوط به نرم افزار ایپلن به صفحه آموزش و مقالات مراجه کنید و از قسمت سمت چپ بخش فیلتر گزینه ایپلن-EPLAN را انتخاب نمایید.
** برای به روز بودن، پرسش و پاسخ و ارتباط نزدیک با ما همچنین کسب آخرین آموزش‌ها و مقالات، اینستاگرام به روز صنعت را دنبال کنید.
** لطفا دیدگاه، سوالات و نظر خودتان را در زیر همین مطلب برای ما بنویسید. همین الان می‌توانید از قسمت تماس با ما و یا سفارش انجام پروژه استفاده کنید، ما پروژه‌ها و نیازهای شما را پاسخگو هستیم.
** تمامی حقوق مطالب برای به روز صنعت محفوظ است و انتشار این مطلب با ذکر منبع (BeroozSanat.ir) مانعی ندارد. موفق باشید.
آموزش‌های کاربردی، طراحی و آنالیز، مشاوره و نظارت، ساخت و اجرا، ازبیلت
تمامی حقوق محفوظ است. | طراحی: گروه فنی و مهندسی به‌روز صنعت
